Bir Günün Rutinini Öğrenmek
Herkesin günlük sıralı bir rutini vardır. Sabah uyanmak, kahvaltı yapmak, dişlerini fırçalamak, işe gitmek gibi. Kişinin ne yapacağını önceden bilmesi planlı olmasını sağlar. Bu da daha rahat, güvenli ve sağlıklı iletişim davranışlarını geliştirir.
Ağır ve çoklu yetersizlikten etkilenmiş çocuklar neyi ne zaman yapacakları konusunda ipuçlarına ihtiyaç duyarlar. Hatta aktiviteler arası geçişlerde uyum sorunu yaşarlar.
Ağır ve çoklu yetersizlikten etkilenmiş çocuklar için rutinler planlayıp uygulamak, belli bir zaman sonra onların iletişim becerilerini güçlendirmektedir. Dolayısıyla sınıf ve ev ortamında bu doğrultuda uyarlamalara gidilmelidir.
Sınıf ortamında öğretmenlere yol gösteren bir program panosu hazırlanmalıdır. Bu panoda gün içerisinde hangi öğrenci ile hangi saatte hangi çalışmanın gerçekleştirileceği yer almalıdır. Bu pano her gün güncellenmeli ve bu bir rutin haline getirilmelidir.
Sınıf ortamı için hazırlanan günlük programa dayalı olarak her öğrenciye bireysel Program Kitabı hazırlanmalıdır.
Program Kitabı Nasıl Hazırlanır?
Her çocuk birbirinden farklı özellik ve performansa sahiptir. Bu nedenle,
Her çocuğun program kitabı onun bu materyalden en işlevsel şekilde yararlanabileceği düzenleme ile hazırlanmalıdır.
Örneğin işaret dili kullanan bir çocuk için işaret dili resimleri, görmeyen ve okuma-yazmaya geçmemiş bir çocuk için nesneler kullanılabilir. Bu kitabın dayanıklı ve taşınabilir olması önemlidir. Kitabın cırt cırt kullanılarak hazırlanması her gün yapılacak güncelleme için pratiklik sağlar.
Program kitabının kapak sayfasında öğrencinin adı, gerekirse resmi, gerekirse onu temsil eden bir sembolün olması gerekir. Bu sayfaya günün hangi gün olduğunu temsil eden çıkarılabilir kelime/sembol eklemek için bir alan hazırlanmalıdır.
Program kitabının her bir sayfasında bir ya da birden fazla aktivite yer alabilir. Bu, öğrencinin performansı ve kitabın kullanım şekline göre belirlenir. Her bir sayfada aktivitenin başlangıç saati ve aktivite ismini temsil eden sembol (yazı, resim, nesne vb.) yer alır.
Program kitabının öğrencinin gün boyu yanında taşıması için bir askı ile uyarlama yapılabilir.
Program Kitabı Nasıl Kullanılır?
Her bir aktiviteyi temsil eden sembol kitaptan çıkarılabilir olmalıdır. Bu nedenle tüm semboller bir kutu ya da sayfada yer alır. Her sabah çocuk ile beraber gün boyunca yapılacak aktiviteler birlikte gözden geçirilerek program kitabına semboller günlük olarak yerleştirilir.
Çocuk ile program kitabının güncellenmesi sırasında çocuğun performansına göre strateji belirlenmelidir. Örneğin öğrencisi çok hareketli olan bir öğretmen onun sadece oturma davranışının artması üzerine odaklanmamalıdır. Onun dikkat süresine uygun kısa süreleri kullanarak bu rutini sürdürmelidir. Böyle bir öğrenci örneğinde öğretmen sıradaki aktivite olan “sabah toplantısı” sembolünü öğrencinin önüne koyarak gösterir ve sözel olarak söyler. Öğrencinin sabah toplantısı sembolünü almasını bekler. Öğrenci sabah toplantısı sembolünü aldığında öğrencinin önüne program kitabını koyar ve ilgili sayfada cırt cırt üzerine yapıştırmasını bekler. Öğrenci beklentiyi gerçekleştirdiğinde öğrencinin pekiştirici olan Ipad ile 10 saniye kadar sevdiği videoyu izlemesine izin verir. Sonra diğer sembole geçer. Bu şekilde devam ederek günlük programı birlikte güncellerler.
Öğrenci performansına göre iki seçenek arasından sıradaki aktivitenin öğrenci tarafından seçilmesi de istenebilir. Örneğin öğretmen müzik ve sabah toplantısı rutinlerini seçenek olarak sunar. Saat 10.00’da müzik dersi olduğunu söyler. Öğrenciden müzik dersi sembolünü göstermesini bekleyerek bu doğrultuda program kitabı güncellemeyi tamamlarlar.
Program kitabı güncelleme sürecinde öğrencinin performansı ne düzeyde olursa olsun mümkün olduğunca bağımsız yapabildikleri üzerine odaklanılarak fırsat tanınmalıdır.
Program kitabı kullanımı sürecinde her aktivite başlangıcı ve bitiminde aktivitenin sembolü öğrenciye gösterilir. Aktivitenin bitiminde sembol öğrenci ile birlikte önceden belirlenen “Bitti Kutusuna” koyulur. Böylece aktiviteler arası geçişlerde sağlıklı bir iletişim kurulur. Takvim sistemi adı da verilen bu süreç, iletişimin yanı sıra önce-sonra gibi kavramların doğal öğretimini ve olumlu davranışların artmasını da kolaylaştırır.
Fotoğraflar Perkins School for The Blind’dan alınmıştır.